عنوان دعا چنین است:
و کان من دعائه علیهالسلام فی یوم عرفه، از دعاهای امام (ع) در روز عرفه (روز نهم ذیالحجه) است.
محتوای دعا
این دعا طولانیترین دعای صحیفهی سجادیه است.
امام (ع) در ابتدای دعا میفرماید: الحمد لله رب العالمین، اللهم لک الحمد بدیع السموات و الارض، ذا الجلال و الاکرام، رب الارباب، و اله کل مالوه، و خالق کل مخلوق، و وارث کل شی.
سپاس خدای را که پروردگار جهانیان است، خدایا سپاس تنها برای تو است که پدیدآورندهی آسمانها و زمینی، صاحب جلال و احسان کامل، مالک و دارندهی دارندگان، پرستیده شدهی هر پرستیدهای، و آفرینندهی هر آفریدهای، و میراثبرندهی هر چیز. سپس در فرازهای دیگر دعا خداوند را به اسماء و صفات پاک و مقدس او ستایش میکند که بعضی از آن اسماء و صفات عبارتند از:
الاحد، المتفرد، الفرد، المتفرد، الکریم، المتکرم، العظیم، المتعظم، الکبیر، المتکبر، العلی، المتعال، الشدید، المحال، الرحمن، الرحیم، العلیم، الحکیم، السمیع، البصیر، القدیم، الخبیر، الاکرم، الدائم، الادوم، الاول، الاخر،...
آنگاه بر محمد و آل او درود فرستاده و به پارهای از ویژگیهای اهلبیت پیامبر و ائمهی معصومین (ع) که وارثان رسولالله (ص)
[صفحه 187]
هستند اشاره میفرماید:
1- الذین اخترتهم لامرک، کسانی که آنان را برای امر و فرمان خود برگزیدی.
2- و جعلتهم خزنه علمک، و ایشان را خزانهداران علم خود قرار دادی.
3- و حفظه دینک، و نگهداران دینت
4- و خلفاءک فی ارضک، و جانشینان تو در زمینت.
5- و حججک علی عبادک، و حجتهای خویش بر بندگانت.
6- و طهرتهم من الرجس و الدنس تطهیرا بارادتک، و آنها را به خواست خود از پلیدی و ناپاکی پاک ساختی.
7- و جعلتهم الوسیله الیک، و المسلک الی جنتک، و ایشان را وسیلهی (راهیابی) به سوی خود و راه بهشت خویش گردانیدی، سپس در مورد جایگاه امام در جامعه میفرماید:
اللهم انک ایدت دینک فی کل اوان بامام اقمته علما لعبادک، و منارا فی بلادک، خدایا تو دین خود (اسلام) را در هر زمان و روزگاری به وسیلهی امام و پیشوایی (یکی از ائمهی معصومین (ع)) برای بندگانت علامت (راهنما) و در شهرهایت نشانهی (راه حق) برپا داشتهای.
و در ادامهی ویژگیهای دیگر امام (ع) میفرماید:
8- فهو عصمه اللائذین، پس اوست نگهدار پناهندگان،
9- و کهف المومنین، و پناه اهل ایمان.
10- و عروه المتمسکین، و دستاویز چنگ زدگان.
11- و بهاء العالمین، و جمال و نیکویی جهانیان.
[صفحه 188]
آنگاه امام (ع) برای خود به عنوان امام زمان خویش و ائمهی بعد از خود برای انجام امور مربوط به امامت اینگونه دعا میفرماید:
1- و اقم به کتابک و حدودک و شرائعک و سنن رسولک، (خدایا) و کتاب و حدود و احکام و راه هایت و روشها و سنتهای رسولت (ص) را به وسیلهی او به پا دار.
2- و احی به ما اماته الظالمون من معالم دینک، و آنچه از نشانههای دینت (احکام و دستورات) که ستمکاران میراندهاند، به سبب او زنده گردان.
3- و اجل به صداء الجور عن طریقتک، و به وسیلهی او زنگار ستم (ستمکاران) را از طریقه و راه خود (دینت) پاک گردان.
4- و ابن به الضراء من سبیلک، و به وسیلهی او سختی را از راهت دور ساز.
5- و ازل به الناکبین عن صراطک، و به وسیلهی او عدول کنندگان از راه خودت را از میان بردار.
6- و امحق به بغاه قصدک عوجا، و به وسیلهی او آنان را که برای راه راست تو اعوجاج و کجی میطلبند نیست و نابود بگردان.
و سپس وظایف پیروان امام (ع) را به طور خلاصه اینگونه مطرح میفرماید:
و اجعلنا له سامعین مطیعین، و فی رضاه ساعین، و الی نصرته و المدافعه عنه مکنفین، و ما را برای او (امام معصوم (ع) شنوندگان و فرمانبرداران و کوشش کنندگان در به دست آوردن رضا و خشنودی او، و یاری کنندگان و دفاع کنندگان از او قرار ده.
[صفحه 189]
آنگاه برای پیروان امامان معصوم (ع) اینگونه دعا میفرماید:
1- و اجمع علی التقوی امرهم، و کارشان را بر تقوا و پرهیزکاری فراهم نما.
2- و اصلح لهم شوونهم، و احوالشان را اصلاح فرما.
3- و تب علیهم، و توبهی آنان را بپذیر.
و سپس دعا میکند که با پیروان امام (ع) در بهشت قرار گیرد و میفرماید: و اجعلنا معهم فی دار السلام برحمتک یا ارحم الراحمین، و ما را به سبب رحمت و مهربانیت در سرای سلامت و بیگزند (بهشت) با ایشان قرار ده.
این فراز از دعا نشان دهندهی علاقه امام (ع) به پیروان ائمهی معصومین (ع) در هر زمان است. و آنان در هر زمانی که باشند، مشمول دعای امام سجاد (ع) هستند.
آن حضرت در بخشهای بعدی دعا به ما میآموزد در زمان استجابت و قبولی دعا از خداوند بخواهیم تا:
1- و تولنی بما تتولی به اهل طاعتک،... و مرا سرپرستی فرما به آنچه به آن سرپرستی میفرمایی کسانی که تو را اطاعت و فرمانبری نموده و نزد تو دارای قرب و منزلت هستند.
2- و لا تستدرجنی باملائک لی استدراج من منعنی خیر ما عنده،... و به وسیلهی مهلت دادن خود به من تدریجا و کمکم سزاوار عقابم مفرما.
3- و نبهنی من رقده الغافلین، و سنه المسرفین، و نعسه المخذولین، و مرا از خواب بیخبران و از خوابآلودگی اسراف کنندگان، و از چرت زدن خوارشدگان بیدار نما.
[صفحه 190]
4- و خذ بقلبی الی ما استعملت به القانتین، و دلم را متوجه کن به آنچه اطاعت کنندگان را به آن واداشتهای.
5- و اعذنی مما یباعدنی عنک، و مرا پناه ده از آنچه از تو دورم میگرداند.
6- و سهل لی مسلک الخیرات الیک، و راههای خیر به سوی خودت را بر من سهل و آسان فرما.
7- و نجنی من غمرات الفتنه، و از گردابها و سختیهای بلا نجاتم ده.
8- و اشعر قلبی الازدجار عن قبائح السیئات، و دلم را به باز ایستادن از زشتیهای ناپسند و رسوائیهای گناهان بپوشان.
9- و انزع من قلبی حب دنیا دنیه تنهی عما عندک، و دوستی دنیای پست که مرا از آنچه نزد تو است منع مینماید و از طلبیدن وسیله و دستآویز به سوی تو بازمیدارد از دلم برکن.
10- و لا تخزنی یوم تبعثنی للقائک، و روزی که مرا برای دیدار خود بر میانگیزی خوار و شرمنده مکن.
11- و اجعل رغبتی الیک فوق رغبه الراغبین، و توجه و روآوردنم را به سوی خود بالاتر از اشتیاق مشتاقان قرار ده.
12- فاحینی حیوه طیبه تنتظم بما ارید، پس مرا زنده دار به حیات طیبهای که به آنچه میخواهم پیوسته شود.
13- و ذللنی بین یدیک، و اعزنی عند خلقک، و مرا در درگاهت خوار (مطیع) و در نزد آفریدگانت عزیز و ارجمند گردان.
14- و اعذنی من شماته الاعداء، و از شماتت و شادی دشمنان پناهم ده.
[صفحه 191]
15- و اعمر لیلی بایقاظی فیه لعبادتک، و شبم را به وسیلهی بیدار داشتنم برای عبادت خود آباد گردان.
16- و انزع الغل من صدری للمومنین، و کینه داشتن نسبت به اهل ایمان را از دلم برکن.
17- و اجعل قلبی واثقا بما عندک، و دلم را به آنچه نزد توست مطمئن گردان.
18- و لا تجعلنی للظالمین ظهیرا، و مرا پشتیبان ستمگران قرار مده.
در این دعا چنانکه ملاحظه شد امام چهارم (ع) محورهای اصلی رسیدن به سعادت دنیوی و اخروی را بیان فرموده و در قالب دعا وظائف ما را نسبت به خدا، خود و جامعه به ما نشان میدهند. این دعا در حقیقت مجموعهای از معارف اسلامی را در خود نهفته دارد، و اگر قرار باشد به اندازهی توان شرح و توضیح داده شود، خود کتابی مفصل را میطلبد. ولی از آنجا که هدف، بیان گوشههایی از دعاهای این کتاب شریف است. جهت آشنایی مختصر خوانندگان گرامی، مخصوصا نسل جوان با مضامین آنها، عباراتی از دعای مذکور در موضوعات مختلف آورده شد.
[صفحه 192]